ابهام فقهی در عرصه روابط بین‌الملل وجود ندارد| عزت اساس سیاست خارجی ما است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست «ظرفیت قواعد فقه در روابط بین الملل بر اساس اصل "عزت حکمت و مصلحت" در راستای تحقق بیانیه گام دوم انقلاب» از مجموعه کرسی ها و نشست های علمی همایش ملی «بیانیه گام دوم انقلاب و تمدن نوین اسلامی» با ارائه حجج اسلام والمسلمین نجف لک زایی معاون پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، رضا اسلامی(اسفندیار) عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و محسن قدیر عضو هیئت علمی دانشگاه قم و دبیری علمی حجت الاسلام والمسلمین مهدی فیروزی به همت پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سالن امام مهدی(عج) این پژوهشگاه برگزار شد.

در ابتدای این نشست، حجت الاسلام فیروزی با بیان این که یکی از حوزه های مهم تأثیرگذاری دولت ها، عرصه روابط خارجی و بین المللی است، اظهار داشت: امروزه روابط خارجی کشورها به مراتب بیش از گذشته توسعه پیدا کرده و از اهمیت فراوان برخوردار شده است.

وی با اشاره به این که اهمیت روابط بین الملل از آن جهت است که مناسبات بین المللی کشورها به شدت متأثر از روابط بین المللی هر کشوری است، گفت: اگر در کشور خودمان هم نگاه کنیم، به طور لحظه ای شاخص های بین اقتصادی، اجتماعی و سیاسی متأثر از روابط بین المللی است، بر همین اساس کشورها سعی می کنند روابط خارجی خود را بر اصول و معیارهایی پایه گذاری کنند که بیشترین نفع و منفعت را بتوانند جلب کنند.

دبیر علمی این نشست علمی تصریح کرد: بر همین اساس، اصولی مثل عدم مداخله در امور داخلی کشورها، اصل تمامیت ارضی، اصل استقلال کشورها و اصل برابری جزو اصولی هستند که کشورها در روابط بین المللی رعایت می کنند.

وی افزود: غیر از اصول مذکور، کشورهایی که بر اساس دین یا مذهب یا فرهنگ خاصی هم اداره می شوند، علاوه بر این اصول، اصول و قواعد دیگری هم دارند که به عنوان مثال در کشورهای اسلامی قاعده نفی سبیل، اصل حمایت از ملت های تحت ستم و اصل حمایت از نهضت های آزادی بخش، اصولی هستند که بر اساس آموزه های اسلامی در روابط بین المللی باید مد نظر قرار بگیرد.

حجت الاسلام فیروزی اظهار داشت: بعد از انقلاب اسلامی در قانون اساسی این اصول و قواعد وارد شده و به نحو واضح و روشنی روابط خارجی و سیاست خارجی کشورها بر اساس این اصول استوار شده است.

وی گفت: چند سال پیش مقام معظم رهبری هم سه اصل عزت، حکمت و مصلحت را در روابط بین المللی و خارجی کشورمان تبیین کردند که به نظر می رسد این سه اصل متخذ از همین آموزه های فقهی و به ویژه قاعده نفی سبیل، مصلحت و غیره است.  

دبیر علمی این نشست علمی تصریح کرد: ایشان در بیانیه گام دوم به صورت پررنگ این اصول روابط خارجی را مجدداً تصریح کرده اند؛ به عنوان مثال، رهبر معظم انقلاب در این بیانیه چند مرتبه به اصل استقلال و تمامیت ارضی اشاره کردند و به طور خاص، در بند ششم این بیانیه از توصیه ها، موضوع عزت ملی و روابط خارجی و مرزبندی با دشمن را برجسته کرده اند و تصریح کرده اند که این سه موضوع شاخصه هایی از اصل عزت، حکمت و مصلحت در روابط بین المللی هستند.

وی افزود: معلوم می شود که آموزه های دینی و قواعد فقهی حداقل در کشور ما تأثیر بسیار زیادی در روابط بین المللی مان دارد و به تعبیر دیگر، روابط بین المللی ما باید متخذ از احکام فقه و شریعت باشد؛ بر همین اساس، با هدف بررسی علمی بیانیه گام دوم به ویژه در حوزه روابط خارجی، این نشست یکی از نشست های مربوط به همایش «بیانیه گام دوم انقلاب و تمدن نوین اسلامی» است که در اسفندماه سال جاری برگزار می شود.

حجت الاسلام فیروزی ضمن بیان سؤالاتی در راستای موضوع نشست اظهار داشت: در این نشست، بنا داریم که ظرفیت های قواعد فقه را در روابط بین المللی با تأکید بر سه اصل عزت، حکمت و مصلحت مورد بررسی قرار دهیم و مشخص کنیم که قواعد فقه در تبیین معیارهای مد نظر در روابط بین المللی چه ظرفیت هایی دارد؟ چه قواعد فقهی دیگری غیر از قاعده نفی سبیل یا مصلحت می توانند در روابط بین المللی تأثیرگذار باشند؟ آیا قواعدی مثل اصل منع از اختلال در نظام یا اصل حفظ نظام می توانند تأثیرگذار باشند و توسعه ای ایجاد کنند؟ آیا قواعد دیگری مثل قاعده نبض جایگاهی دارد؟ علاوه بر این ها آیا قواعد نانوشته ای داریم که بتوانند در روابط بین المللی تأثیرگذار باشند و معیارهایی را به دست ما بدهند که ما بر اساس آنها در روابط بین المللی بتوانیم حرکت کنیم؟ آیا در روابط بین الملل کشور اسلامی اصالت بر جنگ است یا بر صلح و آیا می توانند آن را به صورت یک قاعده فقهی در بیاوریم و بر اساس آن روابط خارجی خود را تنظیم کنیم؟ در این نشست، سؤالات مذکور مورد بررسی قرار می گیرد.

سپس، حجت الاسلام والمسلمین لک زایی ضمن بیان سؤالاتی در راستای موضوع این نشست، اظهار داشت: ظرفیت های قواعد فقه در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در روابط بین الملل بر اساس اصل "عزت حکمت و مصلحت" چیست؟ بیانیه گام دوم انقلاب در روابط بین الملل به دنبال تحقق چه چیزی است؟ قواعد فقه چه کمکی به تحقق اینها می کند؟

وی گفت: امروز بازیگران عرصه بین الملل را تنها منحصر در دولت ها نمی دانیم و نهادهای فروملی و فراملی و اشخاص فراملی صاحب نقش هستند؛ نقطه مرکزی با دو مفهوم تعارض و توافق خود را نشان می دهد؛ یعنی در عرصه بین الملل با مجموعه ای از تعارض ها و توافق ها رو به رو هستیم.

رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: تعارض گفته می شود، از واگرایی خفیف تا شدید را در بر می گیرد یعنی یک جا ممکن است که به جنگ ختم شود و از توافق ها که بحث می شود، از هم گرایی خفیف تا شدید را شامل می شود؛ به این دلیل برخی می گویند که دال مرکزی در روابط بین الملل جنگ و صلح است؛ در حالی که تعارض و توافق مفهوم دقیق تری است چرا که چهره های دیگری را هم از روابط نشان می دهد.

وی با بیان این که تعارض و توافق حول اهداف و منافع شکل می گیرد، افزود: یک بازیگر در عرصه بین الملل به دنبال اهداف و منافع خود است؛ یک دولت و کشور مثل جمهوری اسلامی ایران یا هر دولت دیگری مثل ایالات متحده در عرصه روابط بین الملل به دنبال تحقق اهداف خاصی است تا منافعش تأمین شود؛ نقطه شروع نیاز است و دنبال کردن رفع نیاز ناشی از ضعف و آسیب است که می تواند تبدیل به تهدید هم بشود.

در عرصه روابط بین الملل ابهام فقهی وجود ندارد

حجت الاسلام والمسلمین لک زایی اظهار داشت: در فقه سیاسی و روابط بین الملل مواد خوبی داریم و به خاطر این که در دولت مدینه پیامبر(ص) مرتب با مشرکان مواجه بودند، هم در قرآن و هم در کتب سیره تا امروز دستمان پر است، این طور نیست که در عرصه روابط بین الملل بگوییم در جاهایی ابهام فقهی داریم، حداقل در مباحث راهبردی اینگونه نیست؛ قواعد عامی از جمله قاعده تقدیم اهم بر مهم، اضطرار و لاضرر وجود دارد و همچنین قواعد خاص نیز وجود دارد، به عنوان مثال در عرصه سیاسی قاعده تقیه، مصلحت، نفی سبیل، کمک به گناه و تجاوز یا در عرصه های اجتماعی قاعده عدالت، حفظ نظام و وفای به عقود، نفی عسر و حرج، وجود تعظیم شعائر و حرمت اهانت به آنها و تعاون، دعوت و تألیف قلوب  و الزام و تولی و تبری وجود دارد یا قواعدی که به طور خاص در عرصه امنیتی از جمله قاعده حرمت جان مسلمان، احترام مال و عمل مسلمان، امان، مصونیت سفرا و صلح داریم.

استخراج دیدگاه قرآن در عرصه روابط بین الملل در سوره های توبه و ممتحنه

وی گفت: سوره ممتحنه سوره فقه روابط بین الملل است، یعنی اگر بخواهیم دیدگاه قرآن کریم را در عرصه روابط بین الملل استخراج کنیم، از طریق سوره های توبه و ممتحنه امکان پذیر است، هر چند که از طریق سوره ممتحنه از جهات مختلف اهمیت بیشتری دارد چرا که به ما اصل و قاعده می دهد.

رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: آیه هشت سوره ممتحنه آمده است «لَّا يَنْهَاكُمُ اللَّـهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ»، این آیه کفار را به دو دسته کفاری که با شما در دینتان می جنگند(جنگ فرهنگی، اقتصادی، نظامی) و کفاری که سرزمین شما را اشغال می کند، تقسیم کرده است؛ قرآن می فرماید که با این دو دسته حق ندارید هیچ نوع رابطه برقرار کنید اما با کفاری که با شما اینگونه برقرار نمی کنند، در برقراری ارتباط مشکلی نیست.

وی افزود: رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب می فرمایند که انقلاب و نظام اسلامی از نقطه صفر شروع کرده، یعنی از جایی شروع کردیم که همه چیز در سه سطح ایران، منطقه ای و جهانی بر علیه ما بوده است؛ به این خاطر است که می گوییم انقلاب اسلامی بدون حمایت از هیچ قدرتی به پیروزی رسید؛ وقتی که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، ویژگی ها و اهدافی را برای خود مطرح می کند که این اهداف تعارض و توافق را در سطح بین الملل به شکل خاصی سامان دهی می کند؛ شعار انقلاب اسلامی نفی کاپیتالیزم و سوسیالیسم با ارائه الگوی سوم به نام جمهوری اسلامی(مردم سالاری دینی) است.

حجت الاسلام والمسلمین لک زایی اظهار داشت: جمهوری اسلامی نمی خواهد سر به تن نظام سلطه باشد و نظام سلطه هم جمهوری اسلامی را به هیچ وجه نمی پذیرد، پس تعارض آن هم از نوع شدید شکل گرفته است که به جنگ ختم شد، یعنی آنها از جمله با پیشتیانی و سازماندهی کودتاها، ترورها و تحریم ها و جنگ به جمهوری اسلامی حمله کردند تا به هر نحوی نگذارند این نهال نوپا شکل بگیرد و مستقر شود.  

انقلاب اسلامی برای نجات ایرانیان و تمام جهانیان ایجاد شده است

وی گفت: انقلاب اسلامی فقط برای نجات ایران از نظام سلطه ایجاد نشده، بلکه هم ایرانیان را از نظام سلطه نجات داده و هم می خواهد دیگر جهانیان را کمک کند تا از نظام سلطه و استبداد نجات پیدا کنند؛ رهبر معظم انقلاب فرمودند "الگوی مقاومت باعث بیداری اسلامی شده و بیداری اسلامی سه هدف شکست نظامی آمریکا در منطقه، زمین گیر شدن همکاران خائن آمریکا در منطقه و گسترش حضور جمهوری اسلامی در منطقه دارد".

رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: علت این که با رژیم غاصب صهیونیستی نمی تواند کنار بیاییم، در سوره ممتحنه آمده است و از نظر فقهی، قرآنی و اسلامی هیچ ابهامی در آن نیست، چرا که آنها بخشی از سرزمین اسلامی را اشغال کرده اند، پس نمی توانیم با آنها کنار بیاییم.

بیانیه گام دوم انقلاب بیانیه ای فرا راهبردی است

وی افزود: مقام معظم رهبری در ذیل توصیه ششم بیانیه گام دوم(عزت ملی، روابط خارجی و مرزبندی با دشمن) می فرمایند "در مورد آمریکا حل هیچ مشکلی متصور نیست و مذاکره با آن جز زیان مادی و معنوی محصولی نخواهد داشت"؛ بیانیه گام دوم، بیانیه ای نه تنها راهبردی بلکه فراراهبردی است چرا که می خواهد افق های گام دوم را برای ما روشن کند، یعنی کمترین زمانی که برای بیانیه گام دوم باید در نظر گرفت، 40 سال است یا آن چنان که مقام معظم رهبری در پیش نویس سند چشم انداز 20 ساله فرمودند "50 سال" .

جمهوری اسلامی آغازگر عصر جدیدی در عالم است

حجت الاسلام والمسلمین لک زایی اظهار داشت: جمهوری اسلامی آغازگر عصر جدیدی در عالم است و آمده وضعیت آرمانی را در سه سطح ایران، جهان اسلام و نظام بین الملل ترسیم کرده که در سطح ایران در قالب جمهوی اسلامی تحقق پیدا کرده است؛ البته از آن پنج مرحله، سه مرحله یعنی بحث جامعه سازی اسلامی، بحث دولت سازی اسلامی و بحث تمدن و امت اسلامی) در دست شدن است.

وی گفت: در گام دوم انقلاب، مرز بندی و تعارض و توافقی که شکل می گیرد، با دو کلیدواژه اسلام و استکبار است؛ این جزء بدیهیات فقهی است که اسلام نمی تواند با ظلم و استکبار کنار بیاید؛ پشتیبانی قواعد فقهی در این بحث آنقدر برجسته است که نیازمند زحمت نیست.

رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم می فرمایند که شعارهای انقلاب اسلامی شعارهایی جهانی، فطری و درخشان و همیشه زنده است و این ظرفیت در انقلاب اسلامی برخواسته از اسلام است که جهانیان را به سمت شعارهای بین المللی بیاورد که در بیانیه گام دوم انقلاب مطرح شده است.

در ادامه این نشست، حجت الاسلام والمسلمین قدیر به بیان دیدگاه های خود درباره بیانیه گام دوم انقلاب پرداخت و اظهار داشت: بعد از گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی و با لطف خداوند متعال و ائمه اطهار(ع) و به برکت خون شهدا این نظام پایدار مانده است؛ پایداری و حفظ انقلاب و نظام در گرو آن است که همه ما منفعت اصلی را حفظ نظام بدانیم که اگر اصل باشد، سعی نمی کنیم که این اصل را زیر سؤال ببریم و با منش و سلوک صحیح می توانیم مبلغ این انقلاب باشیم، کما این که شهدا با عمل خود اینگونه بودند.

محور اساسی بیانیه گام دوم انقلاب تأکید بر تمدن نوین اسلامی است

وی گفت: در بیانیه گام دوم انقلاب که رهبر معظم انقلاب فرمودند، یک سری نکات اساسی وجود دارد، که ایشان فرمودند که محور اساسی در این بیانیه، تأکید بر تمدن نوین اسلامی بوده که استمرار نظامی است که معمار کبیر انقلاب اسلامی آن را ترسیم فرمودند.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم تصریح کرد: یکی از اصولی که از بیانیه گام دوم انقلاب می توان استخراج کرد، حرکت به سمت تمدن نوین اسلامی است؛ رهبر معظم انقلاب در این مسیر و جایگاه مخاطب اصلی شان را جوانان قرار دادند و در جای جای این بیانیه از جوانان به عنوان مخاطبی که می توانند تحقق بخش این آرمان ها باشند، نام برده اند؛ در این بیانیه بر سبک زندگی اسلامی تأکید و از زندگی غربی پرهیز شده است؛ این مسأله، نکته ای است که باید در حرکت فرهنگی کنترل کنیم.

وی افزود: نکته دیگری که ایشان در بیانیه مذکور تأکید فرمودند، هم آوایی، هم اندیشی و هماهنگی است و به تعبیر امام خمینی(ره) وحدت و همدلی است تا در این میان دشمنان از آب گل آلود ماهی نگیرد؛ این مسأله از نکات کلیدی بوده که برخی از محققان بر آن تأکید کرده اند.

ضرورت وجود پویش و زایش در جبهه انقلاب اسلامی

حجت الاسلام والمسلمین قدیر اظهار داشت: در جبهه انقلاب اسلامی باید هم پویش داشته باشیم و هم زایش که بتوانیم این انقلاب را پر رنگ تر و با شادابی بیشتری در دهه پنجم به پیش ببریم که ان شاءالله به حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) متصل شود.

وی به ساختار بیانیه گام دوم انقلاب پرداخت و گفت: ساختار این بیانیه را می توانیم به سه بخش تقسیم کنیم: مقام معظم رهبری در این بیانیه در ابتدا ویژگی های انقلاب اسلامی را ترسیم و در قسمت دوم تاریخچه انقلاب اسلامی را بیان فرمودند و بخش سوم نیز الزام های مربوط به آینده انقلاب اسلامی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم تصریح کرد: در بیانیه گام دوم انقلاب، ویژگی های انقلاب اسلامی آمده است که پایبندی به آرمان ها، مقاومت در برابر قدرت های دنیای مدرن، شعارهای فطرت پذیر و انعطاف در عمل و ثبات در ارزش های دینی است.

آغاز شدیدترین دشمنی ها علیه ایران با شکل گیری انقلاب اسلامی

وی با اشاره به تاریخچه انقلاب اسلامی افزود: شروع از نقطه صفر بوده و ما در قبل از انقلاب چالش هایی از جمله رژیم فاسد پهلوی داشتیم که دست نشانده آمریکا بود و آمریکا بودند که بر این کشور سیطره داشتند و نا به سامانی های داخلی و عقب ماندگی کشور زیاد بود؛ زمانی که انقلاب اسلامی در حال شکل گیری بود، یک الگوی عملی پیشینی نداشتیم که از حرکت و عمل آن استفاده کرده باشیم، نبود؛ با شکل گیری انقلاب اسلامی آغاز شدیدترین دشمنی ها صورت گرفت؛ چرا که با به وجود آمدن انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی کشوری مستقل در دنیا شکل گرفت، این در صورتی است که برخی از کشورهای اروپایی از استقلال برخوردار نیستند.

حجت الاسلام والمسلمین قدیر با اشاره به فرمایشی از مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب اظهار داشت: امروزه جمهوری اسلامی به برکت تاریخچه ای که داشت، جایگاه همراه با اقتداری را در منطقه دارد.

وی گفت: استفاده از ظرفیت های مختلف کشور، استفاده از حضور جوانان در عرص های گوناگون، نگاه انقلابی، امید و نگاه خوشبینانه نسب به انقلاب، اجرای عدالت و حراست از استقلال و آزادی، الزاماتی است که برای آینده انقلاب در این بیانیه عنوان شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم تصریح کرد: در عرصه روابط خارجی و مرزبندی با دشمن، بحث عزت ملی را مطرح می کنند و می فرمایند که این ها شاخه هایی از سه اصل عزت، حکمت و مصلحت هستند که باید در روابط بین الملل وجود داشته باشد.

وی با اشاره به اصطلاحاتی از جمله سیاست خارجی، سیاست بین الملل، روابط بین الملل و حقوق بین الملل افزود: در سیاست خارجی، سیاستگذار صرفاً یک دولت است اما در سیاست بین الملل نکته اساسی این است که سیاستی است که توسط بازیگران دولتی و دولت ها اتخاذ می شود؛ آنچه که در چارچوب سازمان های منطقه ای مثل اکو داریم، یک نحوه از تجلی سیاست بین الملل است؛ در روابط بین الملل بازیگران هم دولت ها و سازمان های بین المللی هستند و هم سازمان های غیر دولتی مشارکت دارند.

عزت، محور و اساس روابط خارجی جمهوری اسلامی ایرانی است

حجت الاسلام والمسلمین قدیر اظهار داشت: آنجه که مقام معظم رهبری فرمودند در عرصه سیاست خارجی باید اساس را بر حفظ عزت بگذاریم؛ این مسأله، محور و اساس روابط خارجی ما است؛ امروزه در جامعه بین المللی با توجه به وضعیت موجود جامعه بین المللی نیاز داریم که در این عرصه حضور داشته باشیم.

وی گفت: در عرصه روابط بین الملل، اگر صرفاً نگاه آرمانی و مطلوب مد نظر باشد، روابط ما بسیار محدود می شود؛ در روابط آرمانی و مطلوب اسلامی صرفاً می توانیم با کشورهای اسلامی روابط بلند مدت داشته باشیم یا قرارداد دائم داشته باشیم اما معاهداتی که می بندیم، قید وقت ندارد و اکثر آنها علی الدوام است، برای موقت شدن باید قید شود.  

عضو هیئت علمی دانشگاه قم تصریح کرد: اکنون در وضعیت موجود بین المللی رفتار می کنیم و باید این مسأله را مورد دقت قرار دهیم.

وی افزود: باید بپذیریم که به هیچ وجه استکبار جهانی و قدرت های بزرگ بر ما سیطره نداشته باشند و عزت ما در همه شئون محفوظ بماند؛ منتهی مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب تأکید فرمودند که "گاهی ممکن است که مصلحت و حکمت به نوعی ایجاب کند"، باز هم یک استثنا فرمودند که به غیر از آمریکا که به هیچ وجه اگر بخواهیم مذاکره هم بکنیم، خسارت مادی و معنوی را برای ما به همراه دارد"؛ یعنی اگر گاهی مصحلت و حکمت اقتضا کرد، ما بتوانیم برخی از قدم ها را در روابط خارجی برداریم و امروزه زمان ارتباطات در جامعه بین المللی است؛ به عنوان مثال در قضیه نفت می توان نفت ایران و عربستان را با هم دید و با یک معادله قیمت ها بالا رفت و ما محدود شدیم.

حجت الاسلام والمسلمین قدیر اظهار داشت: ما بحث صادرات را داریم و اگر تنها بحث خودمان باشد که مشکلی نداریم اما باید نفت را بفروشیم تا بتوانیم بحث اقتصاد کشور را بگردانیم؛ به این دلیل نیاز به این روابط وجود دارد.

وی گفت: در فقه حقوق و روابط یبن الملل قاعده نفی سبیل را به عنوان قاعده شاخص می بینیم که بقیه نباید آن را نقش کنند؛ گاهی اوقات حکمت و مصلحت را چاشنی می کنیم که کاری را انجام دهیم اما در نهایت نباید اینها ناقض عزت باشند و از این عزت، قاعده نفی سبیل در می آید که عزت جمهوری اسلامی که بارها مقام معظم رهبری در رأس آنچه که در خصوص سیاست خارجی ما بود، تأکید کردند، عزت و صرف اینکه در میان این سه اصل در ابتدا می آید، شکل نیست، بلکه عزت، صلابت جمهوری اسلامی است و از این جهت باید محفوظ بماند.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم تصریح کرد: گاهی ممکن است که بر حسب مصالح به نوع دیگری رفتار کنیم اما باز هم در راستای حفظ عزت است؛ گاهی حکمت نوع دیگری اقتضا می کند اما در راستای حفظ عزت است.

وی افزود: در تعارض این سه اصل، همیشه اصل عزت، مقدم است و مابقی اصول باید در راستای تحقق عزت جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی حرکت کنند چرا که اساس و استواری جمهوری اسلامی بر اساس عزت است.

حجت الاسلام والمسلمین قدیر اظهار داشت: اصل دعوت و حفظ نظام اسلامی، اصل کرامت، اصل احترام به دیپلماسی و دیپلماتیک، اصل همزیستی مسالمات آمیز، اصل وفای به عهد، اصل نفی خشونت و خونریزی، اصل صلح و اصل مدارا، اصولی هستند که ایران در روابط بین الملل رعایت می کند.

وی گفت: اسلام در خصوص روابط بین الملل رویکردی دارد که می خواهد یک جامعه جهانی را بنیانگذاری کند که این دیدگاه مطلوب و آرمانی ما است اما در این گذر وضعیت زندگی و تعامل ما و مبنای نیاز ما موجب می شود که در سطح جامعه بین المللی کوچک در حاشیه دریای بالتیک هم ارتباط داشته باشیم؛ اینها کفار هستند و بر اساس دیدگاه آرمانی، روابط ما باید موقت باشد و ما روابط و پیمان های دائم داریم که باید بر اساس موازین فقهی و شیعی ما امروزه توجیه شود چرا که ضرورت زیست جامعه بین المللی اقتضا می کند که این اصول را مورد مراعات قرار دهیم ضمن این که مقابله به مثل هم داریم، اما مقابله به مثلی که ما تجویز می کنیم با رعایت  عدالت و اخلاق است و نباید شدت آن بیش از مقداری باشد که در معرض هجمه قرار گرفتیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم تصریح کرد: احترام به ادیان در همه دوران ها بوده و در روایات است و فقها هم بر آن تأکید می کنند و امروزه اصل و قاعده حقوق بشری است و در روابط بین الملل از ناحیه جمهوری اسلامی مورد توجه قرار می گیرد و از افتخارات شیعه این است که همیشه با ادیان و اهل سنت مراعات داشته ایم.

در ادامه این نشست، حجت الاسلام والمسلمین اسلامی اظهار داشت: یک بخشی از این بحث مربوط به جایگاه فقه است؛ در فقه از احکام شرعی بحث می کنیم اما به علت این که احکام متفرق است، اگر بخواهیم یک چتری درست کنیم و بالای احکام متشتت بگذاریم و یک جامع برای اینها درست کنیم، بهترین راه این است که به قاعده سازی روی بیاوریم.

وی گفت: برخی از قواعد موجود منصوص و برخی دیگر مستنبط است، قواعد منصوس یعنی عین قاعده نفی حرج است که متکی به آیه قرآن است، همچنین قاعده نفی ضرر که حدیث شریف و ادله متعدد از نصوص در پشت آن قرار دارد یعنی خود ائمه(ع) و قرآن کریم پایه گذاری کرده اند اما چون تطبیق قاعده و پیدا کردن مصادیق قاعده یک عمل اجتهادی می خواهد، نمی توانیم دست مکلف بدهیم و فقها هستند که بر روی آن بحث می کنند، چرا که در قالب قاعده فقهی است؛ قواعد مستنبط نقطه شروع کار ما است چرا که قواعد مستنبط یعنی مادر قواعد و بحث اشباح و نظایر است و اشباح و نظایر مادر بحث قواعد فقهیه است. یعنی فقها ملاحظه کرده اند در فلان کتاب احکامی دیده اند که تبعیتیش یک ضابطه می کنند و خودشان این ضابطه را تأسیس کرده اند و شرایط، مقومات، ارکان آن را گفته اند و معارضات آن را بررسی کرده اند و به قاعده ای رسیده اند و این مسأله ما را به این نقطه واقف می کند که ما در تأسیس قاعده وحشتی نداشته باشیم و برای مسائل جدید اگر بخواهیم قاعده سازی کنیم، نگویند که این قاعده را از کجا آورده اید و در کتاب قواعد فقهیه چنین چیزی نیست؛ نکته مهم این است که بتوانیم توجیهاتش را به اندازه کافی بیاوریم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: در بحث روابط بین الملل، اگر توانستیم قاعده ای ترسیم کنیم و برای نظریه مقاومت که مقام معظم رهبری فرمودند، قاعده ای را ایجاد کنیم که این نظریه را توجیه کند، اگر توانستیم که بهتر اگر در حد قاعده نتوانستیم، ولی می توانیم در حد احکام کلی در قالب یک اصل، اصولی را برای روابط بین الملل تأسیس کنیم، یعنی از حد قاعده کمتر است ولی حکم شرعی کلی باشد و مردم تطبیقات آن را کاملاً می فهمند و به خاطر این است که در روابط بین الملل، حوزویان گاهی اوقات به عنوان قاعده بحث کرده اند و گاهی اوقات به عنوان اصول.

وی افزود: اصول، اموری است که از ادله شرعیه مستفاد است اما توجیهات کافی برای قاعده سازی ندارد چرا که ادعای قاعده کردن، صعوبت دارد و گفته می شود که چرا این قاعده است، ارکان، مقومات، مزاحمات و ممیزاتش چیست که این مسأله کمی صعوبت دارد که بتوانیم به حد قاعده برسانیم، به این لحاظ است که ما در تأسیس قاعده برای مسائل مستحدثه وحشتی نداشته باشیم.

حجت الاسلام والمسلمین اسلامی اظهار داشت: مسلماً در روابط بین الملل نیاز که به قاعده سازی داریم ولی قواعد موجود به عنوان قواعد عمومی است چرا که قواعدی که به عنوان قواعد مشهوره شناخته شده، دو دسته اند: قواعدی که در ابواب خاص به کار می رود مثل قاعده تعاد که مختص بحث صلاه است و در خصوص جهاد به کار نمی رود ولی ابوابی مربوط به باب معاملات(ضمنان معاملی) است که در عبادات نمی آید و قواعدی است که کلی هستند یعنی از صدر تا ذیل کتب فقهی می توانیم از آن استفاده کنیم، مثل قاعده نفی ضرر و نفی حرج که در همه جا می توان از آنها استفاده کرد.

وی گفت: ظرفیت شناسی که ما اکنون داریم، در دو بخش قابل بحث است: یکی همان قواعدی که موجود و شناخته شده است و دیگر کبرای کلی آن را نباید بحث کنیم و باید در بحث روابط بین الملل مسأله را شناسایی کنیم، به عنوان مثال 100 مسأله در این خصوص وجود دارد که از این میان، قاعده نفی حرج و یا قاعده نفی ضرر و یا قاعده تقیه را نسبت به کدام می توان استفاده کرد؛ که باید تطبیقات آن را بحث کرد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: البته تطبیقات آن کار پیچیده و مشکلی است چرا که از اطلاق ادله قاعده بخواهیم استفاده کنیم، اطلاق گیری یک اعمال نظر اجتهادی را نیازمند است و یک ابزارهای اصولی نیاز دارد که ببینیم آیا اطلاق قاعده این مصادیق جدید را می تواند شامل شود یا خیر، یک بخش دیگر آن است که مواردی که در معرضیت قاعده شدن است را مورد بحث قرار دهیم؛ همین معرضیت کافی است، اگر بتوانیم در حد قاعده برسانیم، پیش رفته ایم و دیگران آن را جرح و تعدیل کنند تا به حد قاعده مسلم برسد.

وی افزود: با توجه به مسائلی که در بحث روابط بین الملل وجود دارد، بایستی میان سیاست بین الملل و روابط بین الملل تفاوت قائل شویم؛ روابط بین الملل دایره گسترده ای دارد و نقش آفرینان روابط بین الملل تنها دولت نیست، بلکه دولت یک بخش آن است و فردی که از طریق فضای مجازی مسأله ای را منتشر می کند نیز ممکن است روابط دو کشور را به هم بریزد و این فرد است و تحت کنترل نیز نیست، اما امکانی در اختیار دارد که در روابط کشورها بتواند تأثیرگذار باشد؛ همچنین شخصیت هایی ذی نفوذ هستند و به کشور دیگری می روند و به محض این که می گوید در فلان کشور امکانات و موقعیت برای من نبود و مجرد یک عمل انفرادی وی، در روابط بین الملل تأثیر دارد که آیا مثلا ایران کشور امنی بوده یا نه؟ زمینه کار در آن وجود داشته یا نه؟ چرا فلان کشور امکانات داشته و کشور قبلی نتوانسته از این فرد استفاده کند؟

حجت الاسلام والمسلمین اسلامی اظهار داشت: در روابط بین الملل بحثی داریم که در خصوص نقش آفرینی افراد مجرد از نظام و با توجه به این که تحکیم قواعد فقهی مطرح است، راجع به عمل این فرد چه قاعده ای مسلط است؛ اگر دولت نقش آفرین در روابط بین الملل باشد، چگونه باید تحت کنترل بیاید و چگونه می تواند ضوابط شرعی را رعایت کند؟ قواعد فقهی چارچوبی را برای سیاستگذاری دولت ایجاد می کند که باید در این چارچوب قرار بگیرد و سیاست هایش را اجرا کند؛ غیر از افراد و دولت ها سازمان های جهانی شکل گرفته اند که مربوط به هیچ به فرد و دولتی نیستند؛ فردی گفته بود که به جز این سه مورد، نظام بین الملل را مطرح کرده بود که به صورت حصولی است، یعنی برآیند این قوای جهانی با یکدیگر یک نظام بین الملل ایجاد کرده و این روابط در درون آن نظام معنا می شود.

وی با بیان این که از مسأله باید به تحکیم قاعده برسیم، گفت: به عنوان مثال، مسأله تجارت بین الملل که مرتبط به سیاست بین الملل است و تأثیر تجارت بر سیاست و تأثیر سیاست بر تجارت یکی از مسائل بسیار مهمی است، یعنی یک موضع گیری سیاست در جمهوری اسلامی می شود و این موضع گیری سیاسی بر روابط اقتصادی تأثیر می گذارد یا این که یک روابط اقتصادی و یک اقتصاد مقاومتی ایجاد می کنیم که سبب می شود دشمن در مقابل ما ببیند که فشار تأثیر ندارد و کوتاه بیاید؛ یعنی سیاست اقتصادی ما زمینه یک حرکتی را در تجارت درست می کند و تجارت زمینه حرکتی را در سیاست ایجاد می کند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به مسأله تشریفات در روابط بین الملل تصریح کرد: هر کشوری آداب و رسوم و تشریفاتی دارد؛ وَفدِ نجران که خدمت پیامبر آمدند پیامبر ابتدا آنها را نپذیرفت و حضرت علی(ع) به آنها گفت که لباس ها و زر و زیورتان را در بیاورید که میخواهید با اینها مسلمانان را مرعوب کنید، آنها رفتند و با هیأت عادی آمدند و پیامبر آنها را به حضور پذیرفت؛ تشریفات مسأله مهمی است که هرکسی را با هر هیأت و شکلی را قبول نکنیم و خودمان وقتی به جایی می رویم، شئوناتمان را رعایت کنیم چرا که گاهی تشریفات را بر ما حاکم می کنند؛ در یکی از گزارشاتی که در خصوص فقه بین الملل بود، ذکر شده بود که 70 وفد در مدینه ورود کردند و پیامبر با این هیأت های اعزامی چگونه برخورد می کردند و به چه آداب و رسومی آنها را می پذیرفت؛ از همه اینها قواعد و احکام شرعی را می توان استخراج کرد.      

امکان دستیابی به دیپلماسی پنهان از طریق جنگ نرم و تبلیغ نرم در روابط بین الملل

وی با اشاره به مسأله جنگ نرم و تبلیغ نرم در روابط بین الملل افزود: یعنی از طریق ابزارهایی چگونه می توانیم عزت، حکمت و مصلحت خودمان را تأمین کنیم؛ لازم نیست که خیلی در ظاهر اعمال قدرت کنیم یا ابزارهایی را به کار ببریم، بلکه از طریق دیپلماسی پنهان می توان به اینها دست یافت.

حجت الاسلام والمسلمین اسلامی اظهار داشت: اکنون قدرت نرم، جنگ نرم و تبلیغ نرم مسأله بسیار مهم در روابط بین الملل است؛ کاری می کنند که دیگری به خودی خود حرف شما را بپذیرد؛ مسأله تروریسم و گروگانگیری، خرید سلاح، مسأله نفوذ(مثبت و منفی)، مرزبندی با دشمن، امت واحده و غیره از مسائل مهم جهانی بوده که بر روابط بین الملل اثرگذار است.

وی گفت: نظام جمهوری اسلامی در روابط بین الملل خود اصلی دارد که از ظرفیت مردم در سراسر جهان بتوانیم استفاده و تألیف کنیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: کسانی که راجع به روابط بین الملل ورود پیدا کرده اند و مطالبی نوشته اند، اصولی را تأسیس کرده اند و ما در چارچوب مفاهیم دینی مان اصولی را برای روابط بین الملل تأسیس می کنیم و برای این اصول می توانیم عنوان عرفی را قرار دهیم یعنی عرف بین الملل اصولی را اقتضا می کند که بین ما و دیگر کشورها مشترک است و یک سر اصولی هم تأسیس شده که بر اساس ضوابط دینی مان تأسیس شده که اصولی است که متخصص موضوع تأسیس کرده است و به فقیه هم گفته می شود که اصولی را تأسیس کن و اصولی را که فقیه تأسیس می کند با اصولی که کارشناس و متخصص تأسیس کرده، و با هم می سنجیم، تجمع متفرقات و تفریق مجتمعات می شود./822/ج

تهیه و تنظیم: مهدی فلاحی